USZKODZENIE NARZĄDU WZROKU WYWOŁANE PRZEZ METALOIDY – ARSEN I SELEN

a. Działanie miejscowe. W zatruciach przewlekłych występuje zwykle obrzęk powiek, niekiedy wyprysk alergiczny skóry powiek i uporczywe zapalenie spojówek z obrzękiem spojówki gałkowej. W spojówce powieki dolnej mogą występować naloty w postaci okrągłych, szarożółtawych plamek. Zdarzają się powierzchowne uszkodzenia rogówki, czasem dochodzi do owrzodzeń spojówki gałkowej i rogówki.

b. Działanie ogólne. W przewlekłych zatruciach połączeniami arsenu może wystąpić żółte zabarwienie spojówek. Zaburzenia okoruchowe spotyka się w przypadkach za- truć podostrych, w których przeważają objawy ze strony układu nerwowego. Występują wtedy niedowłady mięśni ocznych oraz zaburzenia akomodacji. Zapalenie nerwu wzrokowego w odcinku pozagałkowym i uszkodzenie siatkówki spotyka się stosunkowo rzadko. W niedokrwistościach w następstwie zatrucia arsenem (podobnie jak w niedokrwistościach innego pochodzenia) dochodzi czasem do wylewów krwawych w siatkówce. Preparaty arsenu używane w lecznictwie (acetylarsan, stowarsol) mogą być przyczną zapalenia nerwu wzrokowego i siatkówki (nemoielinitis).

Antymon. Pary antymonu mogą być przyczyną zapalenia spojówek i powiek. W przypadkach działania par antymonu o dużym stężeniu rogówka może ulec uszkodzeniu, a nawet zniszczeniu.

Selen. Miejscowe działanie związków selenu może być przyczyną ostrego zapalenia spojówek, powiek, uszkodzenia, a nawet zniszczenia rogówki.

Fosfor. Pył superfosfatów wywołuje zapalenie skóry powiek, obrzęk powiek, zapalenie spojówek i uszkodzenie rogówki. Podobnie działają pary chlorku i tlenochlorku fosforu, pyły trójsiarczku fosforu. W zatruciu ogólnym fosforowodorem spotyka się zaburzenia akomodacji. W zatruciach fosforem (dawniej bardzo częstych) występuje żółte zabarwienie spojówek i twardówek, jako wyraz ciężkiego miąższowego uszkodzenia wątroby. W przewlekłych zatruciach fosforem mogą wystąpić wylewy krwawe do siatkówki spowodowane m. in. zmianami w śród- błonku naczyniowym. Obraz dna oka może przypominać zmiany w retinitis albuminurica, może wystąpić zapalenie nerwu wzrokowego w odcinku pozagałkowym. W martwicy szczęki oraz kości oczodołu dochodzi niekiedy (wtórnie) do utraty oka.

USZKODZENIE NARZĄDU WZROKU WYWOŁANE PRZEZ METALOIDY – SIARKOWODÓR I FLUOR

Tlenki azotu. W zatruciach przewlekłych stwierdza się żółte zabarwienie brwi, rzęs, skóry powiek, przewlekłe zapalenie spojówek, niekiedy uszkodzenie rogówki. U osób narażonych przez lata na działanie tlenków azotu może wystąpić żółte zabarwienie twardówki.

Dwutlenek siarki. Może wywołać ciężkie oparzenie powiek, spojówek i rogówki. W postaci gazowej wywołuje ostre i przewlekłe stany zapalne spojówek i brzegów powiek.

Siarkowodór. Zapalenie spojówek występuje w kilku postaciach. W postaci lekkiej chorzy uskarżają się na łzawienie, światłowstręt i uczucie pieczenia pod powiekami. Mogą wystąpić zaburzenia czucia rogówkowego. W postaci cięższej objawy chorobowe są wyrażone znacznie silniej. Występują bóle oczodołu, intensywne łzawienie, silny skurcz powiek. Ostrość wzroku ulega osłabieniu, chorzy widzą tęczę dokoła źródła światła. Spojówka ma wygląd szklisty, naczynia rąbka ulegają rozszerzeniu, część z nich przechodzi na rogówkę, tworząc jakby łuszczkę. Czasem w spojówce stwierdza się drobne wybroczyny, a w rogówce drobne ubytki (keratitis punctata superiiciaiis). Rogówka jest szarawa, ubytki nabłonka zlewają się w nadżerki. Zmiany te cechują się dużą bolesnością. Opisanym uszkodzeniom towarzyszy nastrzyknięcie okołorogówkowe i zwężenie źrenic. Do zapalenia tęczówki z reguły nie dochodzi. Mogą wystąpić przypadki głębokiego uszkodzenia rogówki w postaci keratitis disciiormis. W niektórych przypadkach zapalenia spojówek i rogówki może być silnie wyrażona komponenta alergiczna.

Fluor. Pary fluoru lub fluorowodoru mogą być przyczyną zapalenia spojówek i powierzchownego uszkodzenia rogówki. Silne stężenia wywołują trudno gojące się owrzodzenia spojówek i rogówki. W przypadkach wystąpienia zmian w kościach może wystąpić zanik nerwu wzrokowego, wywołany wtórnie przez ucisk chorobowo zmienionych kości i zwężenie kanału wzrokowego.

USZKODZENIE NARZĄDU WZROKU WYWOŁANE PRZEZ METALOIDY – CHLOR I TLENEK WĘGLA

Chlor. Znaczne stężenia chloru są przyczyną zapalenia skóry powiek, spojówek i rogówki. Spojówki powiek i spojówka gałkowa w obrębie szpary powiekowej są przekrwione, często występuje przykre uczucie suchości. Niekiedy odwrotnie – bolesne zapalenie spojówek przebiega z obfitą wydzieliną. Zdarzają się wylewy krwawe podspojówkowe, czasem dołącza się uszkodzenie nabłonka rogówki.

Może wywołać ostre lub przewlekłe zapalenie skóry powiek, spojówek i rogówki, przebiegające podobnie jak w przypadku zatrucia chlorem. Trądzik skóry powiek występuje w przypadkach ogólnego działaniu bromu i jego połączeń.

Tlenek węgla. W ostrym zatruciu tlenkiem węgla występują wylewy krwawe podspojówkowe, rzadziej wylewy krwawe w siatkówce, wyjątkowo wylewy krwawe do ciała szklistego. W początkowym okresie zatrucia chorzy uskarżają się na migotanie przed oczami, błyskawice na tle mgły. Źrenice są szerokie, stwierdza się porażenie akomodacji. Zwężenie źrenic następujące po uprzednim rozszerzeniu jest złym objawem rokowniczym, poprzedza zwykle zejście śmiertelne. Nierówność źrenic stanowi pewnego rodzaju objaw alarmowy w przewlekłym zatruciu tlenkiem węgla. U osób, które przeżyły ostre zatrucie tlenkiem węgla stwierdza się zmiany w polu widzenia, najczęściej jed- noimienne niedowidzenie połowicze powstałe w wyniku uszkodzenia torebki wewnętrznej. Może również wystąpić trwałe upośledzenie widzenia, graniczące ze ślepotą, bez zmian na dnie oczu i bez zaburzeń poczucia barw. Wskutek uszkodzenia centralnego układu nerwowego może wystąpić niepamięć wzrokowa. Pozostałością ostrego zatrucia tlenkiem węgla mogą być także porażenia i niedowłady mięśni ocznych zewnętrznych i mięśnia unoszącego powiekę górną. Oczopląs spotyka się stosunkowo rzadko zapalenie nerwu wzrokowego w odcinku pozagałkowym może być zejściem ostrego zatrucia. Zapaleniu nerwu towarzyszy obrzęk siatkówki, wylewy krwawe i wysięk. Czasem wskutek zmian zapalnych i zwyrodnieniowych we włóknach nerwu trójdzielnego rozwija się półpasiec w obrębie pierwszej gałązki. Nie różni się od innych postaci półpaśca.

USZKODZENIE NARZĄDU WZROKU WYWOŁANE PRZEZ METALOIDY – CYJAN I DWUSIARCZEK WĘGLA

Cyjan. W ostrym zatruciu występuje zapalenie spojówek, światło- wstręt, łzawienie. Może wystąpić obrzęk siatkówki w okolicy plamki żółtej z wiśniową plamą w dołeczku środkowym, z zatarciem granic tarczy nerwu wzrokowego. U ludzi, którzy przeżyli ostre zatrucie cyjanem spotyka się w plamce żółtej zmiany barwnikowe jako zejście ostrych uszkodzeń toksycznych. W zatruciu przewlekłym obserwuje się trądzik głównie brze- gu oczodołu, wyprysk skóry powiek, przewlekłe zapalenie spojówek i brzegów powiek. Czasem może wystąpić uszkodzenie nabłonka rogówki w postaci keratitis punctata superlicialis. Dwusiarczek węgla:

a. Zapalenie spojówek i rogówki. Występuje w postaci ostrej, podostrej i przewlekłej. Pod działaniem silnych stężeń par dwusiarczku węgla występuje ostre uszkodzenie rogówki, zjawiają się pęcherzyki w nabłonku rogówki, szybko przechodzące w ubytki barwiące się fluoresceiną. W postaciach przewlekłych na pierwszy plan wysuwa się łzawienie, bóle i pieczenie oczu, stopniowo nasilające się. Wcześnie występuje obniżenie czucia rogówkowego i spojówki gałkowej.

b. Zapalenie nerwu wzrokowego w odcinku pozagałkowym. Jest najważniejszym objawem ocznym w ostrym i przewlekłym zatruciu dwusiarczkiem węgla. Początkowo objawy chorobowe polegają na szybkim męczeniu się oczu przy pracy z bliska. Jednocześnie zjawia się zamglenie wzroku, które ulega poprawie wieczorami. Innym objawem – może nieco późniejszym – jest dyschromatopsja. Czasem występuje ksantopsja, chloropsja, erytropsja. Pełny rozwój zapalenia nerwu wzrokowego w odcinku pozagałkowym występuje po upływie około 3 miesięcy. Z objawów podmiotowych na pierwszy plan wysuwa się obniżenie ostrości wzroku. W przypadkach o długotrwałym przebiegu może dojść do skroniowego odbarwienia tarczy nerwu wzrokowego, a nawet do jej całkowitego zaniku. Alkohol i nikotyna pogarszają przebieg sprawy chorobowej.

c. Uszkodzenie siatkówki. Wczesnym objawem zatrucia dwusiarczkiem węgla jest wzrost ciśnienia krwi w tętnicach siatkówki. Są one wąskie i sztywne. Wyrazem uszkodzenia siatkówki są zaburzenia adaptacji i poczucia barw, występujące już we wczesnych okresach.

d. Zaburzenia ruchowe. Niekiedy występuje porażenie nerwu okoruchowego, częściowe lub (rzadziej) całkowite, jednostronne lub obustronne. Źrenice czasem mogą być nierówne, niekiedy występuje całkowita sztywność źrenic, czasem może wystąpić rozszerzenie źrenicy z osłabieniem odruchu na światło i brakiem odruchu na akomodację lub zaburzenia akomodacji.