Czasami można wykryć ciało obce wbite w nie zmienioną lub już mętniejącą soczewkę. Rana tęczówki powinna nasuwać podejrzenie istnienia ciała obcego w komorze tylnej lub w tylnym odcinku oka. Czasami udaje się znaleźć oftalmoskopowo ciało obce w tylnym odcinku oka. Rany rogówki, spojówki, z widocznym lub bez wi- docznego uszkodzenia twardówki, powinny nasuwać podejrzenie ciała obcego wewnątrzgałkowego. W każdym przypadku podejrzanym o ciało obce należy wykonać rentgenogram oczodołu, a w razie potwierdzenia – lokalizować to ciało radiologicznie. Nieraz bywa przydatne badanie za pomocą ultradźwięków. W przypadku drobnych ciał obcych tęczówki lub komory tylnej oka zaleca się wykonanie tzw. zdjęć bez- szkieletowych. Magnetyczne ciała obce staramy się usunąć magnesem drogą przednią lub tylną. Ciała uwikłane w tęczówkę trzeba nieraz usuwać wraz z częścią tęczówki. Niemagnetyczne ciała obce stanowią poważny problem. Staramy się je usunąć zwykłymi szczypczykami lub, lepiej, szczypczykami specjalnymi tzw. kontaktowo-sygnalizacyjnymi. Można nimi usuwać także magnetyczne ciała obce wbite lub uwikłane w tkanki i wobec tego zachowujące się tak, jak niemagnetyczne. Pozostawienie ciała obcego w oku może doprowadzić do powstania zapalenia, przede wszystkim współczulnego. Nie usunięte kawałki żelaza lub miedzi powodują powstanie żela- zicy lub miedzicy, co w następstwie prowadzi do konieczności usunięcia oka.

Bezpośrednim efektem promieniowania jonizującego na skórę jest wytworzenie się rumienia, który znika w ciągu 24 godz. W 10 do 28 dni później pojawia się przekrwienie i obrzęk skóry, któremu może towarzyszyć łuszczenie się skóry. Objawy te mogą minąć nie pozostawiając trwałych zmian lub mogą doprowadzić do bliznowatych zmian skóry. W przypadkach zastosowania wysokich dawek promieniowania ulegają zniszczeniu mieszki włosowe, następuje wypadanie brwi i rzęs.

Najczęściej stosowane połączenia filtrów światło fluorescencji na tle ciemnego podłoża. Daje to wysoki stopień kontrastu, który pozwala na dokładne uwidocznienie miejsc fluoryzujących.

Powiększenie plamy ślepej jest mniej specyficzne niż jej wydłużenie. Oba te objawy są częste we wczesnych okresach jaskry. Również często występuje nosowe uszkodzenie pola. Uszkodzenie to może kończyć się linią prostą odpowiadającą szwowi poziomemu tworząc typowy nosowy schód Roennego. Zmiana ta zwykle poprzedza występowanie mroczków łukowatych. Omijanie plamy ślepej przedstawia wczesne uszkodzenie włókien przy górnym lub dolnym brzegu plamy ślepej i jest najwcześniejszą formą mroczka łukowatego. Mroczek Rjerruma jest wyrazem pełnego uszkodzenia pęczka włókien, występuje ponad lub poniżej punktu fiksacji, częściej jednak powyżej. Kiedy oba pęczki są zajęte, powstaje mroczek okrężny dookoła oszczędzonych włókien plamkowych. Początkowy mroczek Bjerruma, kiedy uszkodzenie dotyczy przestrzeni koło plamy ślepej, jest czasem zwany mroczkiem Seidela. Pole szczątkowe – włókna plamkowe są często najbardziej wytrzymałe na uszkodzenie jaskrowe. Ostrość wzroku może być dobra przy kilkustopniowym polu centralnym. Utrata tej centralnej wysepki może być nagła. Często pozostaje mały półksiężyc na obwodzie skroniowo, który może przetrwać mimo zniszczenia reszty pola. W ostrej jaskrze nagły wzrost c. ś„ dochodzący blisko ciśnienia systolicznego w tętnicach siatkówki, daje pewnego stopnia niedokrwienie siatkówki, powodujące zmiany we wszystkich izopterach pola. Obrzęk nabłonka hamuje -także dostęp światła, z tego powodu perymetria nie znajduje zastosowania w przypadkach jaskry ostrej. W przewlekłej jaskrze z zamykającym się kątem zmiany c. ś. przypominają zmiany w jaskrze z otwartym kątem, dlatego zmiany w polu są podobne.

Tonografia – jest metodą określającą miarę drożności kanałów odprowadzających kąta komory przedniej. Metodę tę opisał w 1950 r. W. M. Grant. Oparto ją na spostrzeżeniach, że ucisk na oko powoduje spadek ciśnienia wewnątrzgałkowego (Pagenstrecher), a kilkakrotna lub przedłużająca się to- nometria w oku jaskrowym nie powoduje takiego spadku. Badanie polega na przystawieniu tonometru Schoetza lub elektronicznego na kilka minut do oka. Czas tonografii wynosi wg Granta 4 min., Linnera – 5 min., Prijot – 6 min., Leydhecke- ra – 7 min.

Ostroga twardówki jest to najbardziej ku przodowi położona część twardówki, tworząca ścianę kąta. Gonioskopowo przedstawia się ona jako szarawobiała smuga, o zmiennej szerokości, widoczna nad pasem ciała rzęskowego. Do niej przyczepia się ciało rzęskowe i tu kończy się większość wyrostków tę- czówkowych. Ponad ostrogą widać pas utkania beleczkowego, przez który ciecz wodna przedostaje się do zatoki żylnej twardówki. Gonioskopowo utkanie beleczkowe ma nieregularną, chropowatą powierzchnię, która w dzieciństwie jest lśniąca, półprzezroczysta, jak powierzchnia półprzeziernej żelatyny o nierównej powierzchni. Z wiekiem przezierność zmniejsza się. Chropowatość powierzchni jest zależna od otworów w zewnętrznych beleczkach, których wielkość wynosi 40-60 M. W oczach ludzi starszych lub w oczach chorych barwnik z tęczówki osadza się na utkaniu beleczkowym, dając beleczkowy pierścień barwnikowy, który zazwyczaj jest intensywniejszy w dolnej części kąta. Zatoka żylna twardówki nie jest widoczna w prawidłowych warunkach, jest widoczna, gdy wypełnia ją krew przedstawia się wtedy jako czerwona linia, tuż nad ostrogą twardówki. Linia Schwalbego jest ważnym punktem orientacyjnym, zaznaczającym zakończenie utkania beleczko- wego i zakończenie blaszki granicznej tylnej (błony Desceme- ta) rogówki. Czasem tworzy ona lekką wypukłość, czasem jest tylko niezbyt wyraźną linią oddzielającą gładką blaszkę graniczną tylną od chropowatości utkania beleczkowego. Czasem ponad nią w oczach chorych lub osób starszych może zbierać się barwnik. Oglądając utkanie beleczkowe linia patrzenia badającego powinna być równoległa do powierzchni tęczówki i w innym przypadku skośne ustawienie ściany kąta i skośne ustawienie linii patrzenia nie pozwoli na dokładne uwidocznienie struktur kąta. Przy wąskim kącie wypukłość tęczówki zmusza do skośnego ustawienia linii patrzenia, dając perspektywicznie skrócony obraz utkania beleczkowego. W oku prawidłowym i w oku z jaskrą z otwartym kątem wszystkie struktury są widoczne, w jaskrze z zamkniętym kątem przestają być widoczne powodu apozycji tęczówki do struktur kąta.

Lek już w słabych rozcieńczeniach działa na bakterie Gram- -dodatnie, Gram-ujemne i beztlenowce. Jest dobrze znoszona w dawkach 200-600 mg co 6 godzin podawana ogólnie w dawkach wyższych wywołuje zaburzenia jelitowe. Przenikanie leku do oka jest na ogół dobre. Miejscowo stosuje się erytromycynę w postaci 2% roztworu i 0,5% maści. Przy podaniu pod spojówkę 2,5 mg do cieczy wodnej przenika 1 mg. Przy zastosowaniu jonoforezy podaje się 20 mg/ml. Większe stężenia erytromycyny mogą uszkodzić rogówkę i wywołać zapalenie błony naczyniowej oka. Lek powinno się stosować w przypadkach ściśle określonych bakteriologicznie.

Jaskra w ostrych stanach zapalnych tęczówki i ciała rzęskowego powstaje zazwyczaj wskutek zwiększenia oporu na odpływ, choć produkcja cieczy jest w tych stanach zazwyczaj zmniejszona. Klinicznie stwierdzamy przekrwienie głębokie, światłowstręt, wysięk komórkowy w komorze przedniej, przekrwienie tęczówki, zwężenie źrenicy, kąt komory w odróżnieniu od ostrej jaskry jest otwarty.

Badanie posiewu polega na mikroskopowej ocenie wyhodowanych grzybów oraz na badaniach biologicznych, ustalających ich zdolności fermentacji różnych cukrów i asymilacji azotu, a w wielu przypadkach dodatkowo na ustaleniu ich chorobotwórczości na zwierzętach doświadczalnych. Przy materiale z rogówki używa się do tego celu królików (zakażając rogówkę królika), w innych przypadkach szczurów, którym wprowadza się zawiesinę domózgowo, dootrzewnowo lub doogonowo.

Wśród schorzeń alergicznych najbardziej jest rozpowszechniona pokrzywka, a jej formą przedkliniczną jest dermografizm. Obrzęk Quinckego może być powikłaniem pewnych postaci pokrzywki powiek, ale najczęściej występuje jako samodzielna jednostka chorobowa. Wyżej wymienione typy zmian są wywołane przez te same czynniki: rozszerzenie naczyń krwionośnych, ucieczkę osocza przez nadmiernie przepuszczalne włośniczki, nacieczenie komórkowe. Najbardziej prawdopodobną przyczyną zmian naczyniowych jest nadmierne uwalnianie się histaminy. Najczęstszą przyczyną pokrzywki i obrzęku powiek są niektóre pokarmy i używki, ukąszenie owadów, obecność pasożytów jelitowych, działanie zimna, wilgoci, gorąca, niektóre leki (głównie antipiryna, aspiryna, penicylina). Pewną rolę odgrywają także czynniki psychoemocjonalne, doprowadzające na drodze neurohumoralnej do zmian naczyniowych.

Wszystkie ciała chemiczne odszczepiające w roztworach wodnych jony wodorotlenowe -OH oraz mające pH powyżej 7,0 nazywamy zasadami. Zasady dają groźniejsze uszkodzenia oczu niż inne środki chemiczne. Najczęściej używanymi zasadami w procesach przemysłowych są: zasada amonowa, wodorotlenki sodu, potasu, baru, wapnia oraz aminy organiczne. Oparzenie zasadami początkowo prawdopodobnie powoduje zmydlanie tłuszczów w komórkach nabłonka. Następnie w głąb warstwy właściwej wnikają kationy (Na+, K+ itp.) wiążąc się czasowo z mukoproteinami i kolagenem. Po wywołaniu uszkodzeń powierzchownych kationy przenikają do warstw leżących głębiej. Stanowi to istotę rozprzestrzeniania i postępowania uszkodzenia. Zależy ono od stężenia jonów wodorotlenowych i jest najbardziej intensywne przy pH od 11 do 12. Szybkość przenikania zasad w głąb rogówki jest uwarunkowana zdolnością wytwarzania mydeł i ich rozpuszczania w nabłonku rogówki, znacznie bogatszym w tłuszcze niż warstwa właściwa. W reakcji z białkiem powstają rozpuszczalne białczany. W ten sposób powstaje martwica rozpływna. Pozornie słaba zasada amonowa i jej związki, posiadając dużą zdolność rozpuszczania tłuszczów, gwałtownie przenikają do rogówki i wywołują jej szybkie i głębokie uszkodzenie, a często również tęczówki i soczewki. Podobnie uszkadzają oczy aminy i iminy organiczne oraz inne związki silnie alkaliczne w roztworach wodnych. Uszkodzenia oczu parami amoniaku są również ciężkie i głębokie. Dodatkowo w grę wchodzi zjawisko odwodnienia tkanek. Ług sodowy i potasowy przenika wolniej do rogówki. Zasada wapniowa wnika do rogówki jeszcze słabiej, prawdopodobnie z powodu tworzenia się względnie nierozpuszczalnych mydeł z ciałami tłuszczowymi rogówki. Jeżeli oparzenie wywołane jest tlenkiem wapnia, to reakcji chemicznej powstawania zasady wapniowej towarzyszy reakcja egzotermiczna, powodując dodatkowo oparzenie termiczne, Poza tym kationy Ca++ wchodzą w reakcję z tkankami, uszkadzając ich czynność. Nawet po lekkich oparzeniach wapń może tworzyć złogi na blaszce granicznej tylnej. Uszkodzenia wywołane ługami powodują powstanie głębokich, unaczynionych blizn rogówki i zrostów spojówki gałkowej z powiekami. Zjawisko rozległego naciekania rogówki komórkami nieswoistymi, wtórnego owrzodzenia w 3 do 6 tyg. od oparzenia, gwałtownego nowotworzenia i wnikania naczyń do rogówki łączy się z wystąpieniem koia- genazy w bardzo dużych stężeniach. Wysoki jej poziom może utrzymywać się w tkankach oka już wygojonego nawet szereg lat.

Zaćma popromienna polega początkowo na zmętnieniu pod- torebkowym tylnym i korowym, występuje zawsze po krótszym lub dłuższym okresie utajenia. Im większa jest dawka promieniowania, tym krótszy jest okres utajenia. Jednym z pierwszych autorów, który opisał zaćmę rentgenowską był Chalupecky (1897). Wielkość dawki minimalnej dla wywołania zaćmy promieniami X wynosi około 500-600 r. Czas utajenia do chwili pojawienia się pierwszych objawów klinicznych wynosi od 3 miesięcy do 12 lat. Najbardziej wrażliwa na uszkodzenie promieniami X jest soczewka płodu. Doświadczenia, w któryćh ochraniano pewne części soczewki podczas ekspozycji wykazały, że najbardziej czuła jest okolica źrenicy. Salmann wykazał, że mikroskopowo widoczne uszkodzenie popromienne wyprzedza na wiele dni lub tygodni rozwój zmian widocznych klinicznie. Stwierdził on, że krótko po ekspozycji występuje zahamowanie mitozy komórkowej, frag- mentacja jąder, zwyrodnienie i wyparcie chromatyny z tych komórek. Przed wystąpieniem właściwego zmętnienia widoczny jest żółtawy lub tęczowy odblask na tylnym biegunie soczewki. We wczesnym okresie często występują wielobarwne kryształki. W okresie początkowym przy prześwietlaniu wziernikiem stwierdza się symetrycznie w obu oczach czarny punkcik na tylnym biegunie soczewki. Punkt ten stopniowo powiększa się, przybierając kształt czaszy. Umiejscowiony jest tuż przy torebce tylnej. Brzegi zmętnienia są zawsze ostro odgraniczone od niezmętniałej części soczewki. Jednocześnie w obrębie przedniego bieguna soczewki, tuż pod torebką przednią, powstają często drobne, ziarniste zmętnienia i wod- niczki. Wraz z powiększeniem się średnicy tylnego zmętnienia zjawia się przezroczysta szczelina, równoległa do tylnej powierzchni soczewki. Zmętnienie rozszerza się stopniowo w stronę równika soczewki. Zaćma stopniowo traci swój swoisty charakter i obejmuje całą soczewkę. W tym okresie nie można jej odróżnić od zaćmy powstałej z innej przyczyny.

Niewielkie ciała obce osiadają na spojówce i rogówce lub wbijają się w nie. Ciała leżące luźno są spłukiwane łzami. Ciała obce znajdujące się pod powieką górną powodują silne drażnienie rogówki i niekiedy zdrapanie jej nabłonka. Ciała obce wbite w spojówkę usuwamy igłą do usuwania ciał obcych lub wycinamy je wraz z otaczającą spojówką. Ciała obce rogówki, wbite powierzchownie, powodują silny ból i podrażnienie. Usuwamy je igłą do usuwania ciał obcych. Do worka spojówkowego zakłada się maść z antybiotykiem, a na powieki nakłada się opatrunek. Rozległe nacieki rdzy, nie dające usunąć się mechanicznie, można leczyć wkraplaniem desferalu do worka spojówkowego. Ciała obce wbite w warstwę właściwą rogówki powinny być usunięte w warunkach szpitalnych. Należy zawsze pobierać wymaz z miejsca uszkodzonego i worka spojówkowego w celu wykonania posiewu i antybiotykogra- mu. Do czasu zastosowania właściwego antybiotyku należy, obok leczenia miejscowego, podawać ogólnie antybiotyk o szerokim zakresie działania. Ciała obce wbite w twardówkę usuwa się igłą do usuwania ciał obcych lub szczypczykami po uprzednim poszerzeniu rany spojówki. W dużych ranach spojówki nakłada się szwy. W przypadku nie znalezienia ciała obcego w rogówce lub spojówce należy zwrócić uwagę na pozornie drobne uszkodzenia rogówki lub spojówki, które mogą być miejscem wtargnięcia bardzo drobnego ciała obcego do gałki ocznej lub oczodołu. Rzadko, przy pozornie niewielkim uszkodzeniu oka i jego przydatków, stwierdza się klinicznie i radiologicznie olbrzymie ciało obce w oczodole. Nieraz stwierdza się klinicznie obecność ciała obcego luźno leżącego w komorze przedniej lub uwikłanego w tęczówkę.

Powierzchowna aspergiloza rogówki charakteryzuje się powstaniem okrągłego, szarawo-białego lekko wypukłego ogniska wielkości jagły, robiącego wrażenie przylepionej, suchej łuseczki, otoczonej szarawą bruzdą, odgraniczającą ją od otoczenia. Oko bywa nieznacznie podrażnione. Gdy ognisko znajduje się w pobliżu rąbka, czasem wrasta w rogówkę wiązka naczyń powierzchownych w kierunku ogniska. Obraz kliniczny przypomina wówczas keiatitis phlyctaenulosa.