Z powodu bogatego unaczynienia błona naczyniowa oka żywo reaguje w stanach alergicznych. Zapalenie tęczówki (zwykle ostre, obustronne i zazwyczaj o ciężkim przebiegu) może wystąpić w chorobie posurowiczej. Zapalenie błony naczyniowej przebiegające z objawami obrzęku angioneurytycznego należy do tej samej kategorii. W sytuacji wielokrotnego i powtarzającego się uczulenia odczyn ze strony błony naczyniowej może być bardzo gwałtowny, może dojść do zakrzepicy lub pękania drobnych naczyń, a następnie do martwicy. Bardzo możliwe, że podobna reakcja może mieć swój wyraz kliniczny w sytuacjach, w których produkty bakteryjne są uwalniane z ogniska infekcji u pacjentów immunoalergicznych. Nadmierna wrażliwość na produkty bakteryjne może być przyczyną ostrego wysiękowego zapalenia błony naczyniowej.

Fluorescencia należy do zjawisk świetlnych, zwanych fotolu- minescencją, i jest’właściwością niektórych ciał, tzw. fluoro- chromów, które po naświetleniu światłem widzialnym stają się źródłem własnego promieniowania. Charakterystyczną cechą fluorescencji jest to, że długość fali światła fluorescen- cji jest większa od długości fali światła pobudzającego (prawo Stokesa).

Wzrost liczby grzybiczych schorzeń narządu wzroku w ostatnich dziesięcioleciach pozostaje m.in. w związku z szerokim stosowaniem antybiotyków i kortykoterapii. Pewna część tych schorzeń jest związana z przebytym zabiegiem operacyjnym. Ze znajomości tych faktów wynika możliwość zapobiegania w pewnym stopniu tym schorzeniom. Zapobieganie powinno polegać na ograniczeniu stosowania kortyzonu oraz antybiotyków do niezbędnego minimum. Antybiotyki powinny być podawane w oparciu o znajomość flory bakteryjnej i antybiogramu. Zapobieganie pooperacyjnym grzybicom wewnątrzgałkowym i oczodołowym sprowadza się do przestrzegania zasad aseptyki mykologicznej na sali operacyjnej i opatrunkowej.

Fale radiowe długie, średnie i krótkie nie działają na narząd wzroku, ponieważ promieniowanie tej długości nie jest absorbowane przez tkanki. Fale decymetrowe i milimetrowe, zwane mikrofalami, mogą działać szkodliwie na narząd wzroku. Rozróżniamy dwa rodzaje mikrofal: fale ciągłe i fale impulsowe. Przykładem urządzenia pracującego na fali ciągłej może być łącze mikrofalowe stosowane w telewizji, natomiast urządzenia pracującego na fali impulsowej – nadajnik radiolokacyjny. Mikrofale mogą być rozprzestrzeniane linijnie, mogą być odbite, rozproszone, załamane i zlokalizowane podobnie jak światło widzialne. Krótsze fale mikrofalowe działające przez dłuższy czas na narząd wzroku mogą wywoływać przewlekłe zapalenie spojówek.

U osób cierpiących na przewlekłe niegrzybicze schorzenia narządu ochronnego oka flora grzybicza występowała częściej, bo- w 36,-4% (826 przypadków mykologicznie dodatnich posiewów na’2210 przebadanych). Stwierdzano oprócz wymienionych jeszcze inne grzyby, jak Oospora iloccosa, Rhizomucor parasiticus, różne odmiany Cryptococcus, Oospora lactis i in.

Zator tętnicy środkowej siatkówki charakteryzuje się falą b, zwykle obniżoną, i falą a, normalną lub powiększoną. Fakt uzyskania erg, mimo prawie całkowitego ustania krążenia, tłumaczy się możliwością odżywiania siatkówki przez przednie tętnice rzęskowe oraz naczyniówkę. Przy zakrzepie jednej tylko gałązki tętnicy środkowej siatkówki, erg z obszaru niedokrwienia jest podnormalny, a z pozostałych części siatkówki normalny. W zakrzepie żyły środkowej siatkówki erg zazwyczaj jest normalny. Można jednak stwierdzić występowanie erg innych typów. W tym przypadku najlepszym rokowni- czo co do czynności oka jest erg ujemny + (plus). W zasadzie nie stwierdza się zależności pomiędzy typem erg a ostrością wzroku po wyleczeniu.

Oparzenia, ze względu na ciężkość i rozległość, dzielimy na oparzenia lekkie, średnie i ciężkie. Oparzenia lekkie charakteryzują się podrażnieniem i przekrwieniem spojówki, przynagleniami i ubytkami nabłonka rogówki. Występuje światło- wstręt i łzawienie. Uszkodzenia te goją się w krótkim czasie bez powikłań i pozostawienia trwałych uszkodzeń. Oparzenie średnie powoduje uszkodzenie nabłonka spojówki i części naczyń oraz nabłonka i części zewnętrznej warstwy właściwej rogówki. Spojówka jest rozpulchniona, przekrwiona z wylewami i nielicznymi, białymi ogniskami martwicy. Rogówka bywa w części lub w całości pozbawiona nabłonka, przymglona, obrzęknięta z białymi, nieprzezroczystymi ogniskami, leżącymi powierzchownie w warstwie właściwej. Gojenie trwa długo. Mogą powstać zrosty spojówki, podwinięcie powiek lub zrosty ich z gałką oczną. W rogówce mogą pozostać przymglenia, plamy lub bielmo nieraz obficie unaczynione. Może wystąpić toksyczne zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego, wikłające się nieraz jaskrą wtórną. Ciężkie oparzenia powodują rozległą martwicę spojówki z ciężkim, rozległym uszkodzeniem naczyń oraz powierzchownych warstw twardówki. Rogówka z reguły jest nieprzezroczysta, porcelanowa. Spojówka jest blada, nieraz obrzęknięta, z wylewami. Często występuje toksyczne zapalenie błony naczyniowej i jaskra wtórna. Zejście jest zwykle niepomyślne. Nieraz dochodzi do zaniku gałki ocznej.

Powszechnie jest przyjęty podział na zapalenia ropne, wysiękowe i swoiste (Duke-Elder i Perkins, 1966), jakkolwiek nie jest on adekwatny z punktu widzenia etiopatogenezy i kliniki. Wszystkie wymienione postaci mogą mieć przebieg ostry, podostry lub przewlekły, mogą występować w przednich lub tylnych odcinkach błony naczyniowej. Postaci ropne i wysiękowe dają z reguły reakcje typowe, w grupie zapaleń swoistych różnice kliniczne i anatomopatologiczne są tak znaczne, że każdą postać trzeba traktować indywidualnie.

Okulistyka związana jest z innymi działami medycyny również w lecznictwie. Aczkolwiek większość leków staramy się podawać miejscowo, ze względu na słabe przenikanie ich do oka związane z trudnością pokonania bariery naczyniowo-ko- morowej, w chwili gdy chcemy zadziałać na cały organizm, podajemy leki ogólnie. Klasycznym przykładem jest stosowanie ogólne preparatów kortyzonowych w chorobach błony naczyniowej.

Guzy wewnątrzgałkowe są guzami względnie obficie una- czynionymi. Bardzo często ściany naczyń ulegają uszkodzeniu, a krew z fluoresceiną wydostaje się poza naczynie. Zmieniony nabłonek barwnikowy nie stanowi przeszkody dla fluorescencji z naczyń naczyniówki. Dlatego niektóre guzy dość dobrze fluoryzują w czasie wykonywania angiografii fluoresceinowej.

Ostre przedmioty lub ciała obce działające gwałtownie na oko lub jego przydatki wywołują uszkodzenia przebijające, potencjalnie poważne i wymagające natychmiastowego leczenia. Zanieczyszczone przedmioty mogą powodować zakażenia sze- rżące się w głąb oka i oczodołu. W przypadku pojawienia się objawów zakażenia należy wykonać posiew i antybiotykogram w celu ustalenia rodzaju drobnoustroju i jego wrażliwości na antybiotyki. Antybiotyk stosuje się w dużych dawkach ogólnie oraz, jeśli to możliwe, miejscowo we wstrzyknięciach pod- spojówkowych. Po skaleczeniu oka należy profilaktycznie podawać antybiotyk o szerokim zakresie działania. W przypadku roposteku opróżnia się komorę przednią przez wykonanie nakłucia. Jeśli zraniony nie był szczepiony przeciw tężcowi, należy niezwłocznie podać surowicę przeciwtężcową. Zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego, nieraz krwotoczne, jest częstym następstwem rany przebijającej. W leczeniu stosuje się kor- tyzon w kroplach, maści lub wstrzyknięciach miejscowo oraz ogólnie, środki rozszerzające źrenicę i antybiotyki. Poważnym powikłaniem jest zapalenie współczulne.

W ostrym zatruciu nikotyną występuje światłowstręt, zwężenie źrenic, skurcz akomodacji, niekiedy oczopląs. Przypadki nagłej ślepoty w ostrych zatruciach (np. u przemytników, którzy nakładają liście tytoniowe na ciało) są związane z uszko-, dzeniem nerwu wzrokowego w wyniku skurczu naczyń, powstałego pod wpływem nikotyny. Obniżenie ostrości wzroku w ostrym zatruciu jest także związane ze zwężeniem naczyń siatkówki.

Z preparatów kortyzonowych najbardziej przeciwzapalnie działa deksametazon (Milicorten), ale silnie hamuje czynność przysadki. Umiarkowane działanie ma prednison i predniso- lon. Przenikanie do gałki ocznej jest dobre. W stosowaniu miejscowym najlepiej przenika sól octowa kortyzonu, również – bardzo dobrze przenika prednisolon i metylprednisolon (Depo- -Medrol). 0,5% sól octowa prednisolonu działa 3-5 razy silniej i przenika głębiej niż hydrokortyzon, ale znacznie zmniejsza odporność tkanek. Zazwyczaj stosuje się preparaty kory nadnerczy w osłonie antybiotykowej. Iniekcje podspojówko- we nie są bardziej skuteczne niż roztwory i maści, za to stwarzają dépôt leku. Można podawać lek za pomocą jonoforezy – nie ma jednak dobrze jonizującego preparatu,- najlepszy w tej chwili 'jest preparat Solu-Decortin. Iniekcje podspojówkowe i leczenie miejscowe w postaci kropli i maści są celowe w schorzeniach przedniego odcinka. Przenikanie do tylnego odcinka jest najlepsze po podaniu pozagałkowym i ogólnym leku. Po podaniu ogólnym leku poziom leczniczy we krwi osiąga się po godzinie. Dawki są zależne od preparatu. Duże dawki i długi okres leczenia stwarza niebezpieczeństwo nie wyleczenia choroby podstawowej, zaburzeń hormonalnych (zmiany zdarzają się nawet po długim okresie stosowania 10 mg, odstawienie powoduje nawrót choroby, a poziom kortyzolu wraca do normy po kilku miesiącach), wreszcie zaburzeń psychicznych, gdyż lek ma działanie euforetyczne. Leku nie wolno odstawiać nagle, wycofywać się trzeba powoli, co tydzień o 2-5 mg. U dzieci zaburzenia mogą powstać już po krótkim okresie leczenia. Przeciętna dawka dla dziecka nie powinna przekraczać 1 mg na kg wagi.

Alergia odgrywa dużą rolę w chorobach błony naczyniowej oka. Odróżnia się 2 rodzaje alergicznych zapaleń błony naczyniowej – granulacyjne (plastyczne) i niegranulacyjne (surowicze). W pierwszej grupie stwierdza się w błonie naczyniowej zmiany zapalne wytwórcze, jako wyraz alergii późnej (np. w gruźlicy, toksoplazmozie), w postaci drugiej odczyn alergiczny- może przebiegać w formie odczynu natychmiastowego lub późnego. Podział ten znalazł potwierdzenie w badaniach anatomopatologicznych, doświadczalnych i klinicznych. Niegranulacyjne zapalenie błony naczyniowej oka o typie natychmiastowym występuje m.in. w chorobie posurowiczej, w obrzęku angioneurytycznym po wdychaniu różnych antygenów – kurzu itd. Największe znaczenie w powstawaniu stanów zapalnych błony naczyniowej typu późnego przypisuje się uczuleniu na paciorkowce, jakkolwiek i inne alergeny mogą być przyczyną choroby (np. leki). Charakter alergiczny o typie reakcji późnej mają następujące schorzenia błony naczyniowej oka.