Jest ich bardzo wiele i są szeroko stosowane w wielu procesach chemicznych w przemyśle, pralniach, malarstwie, drukarstwie, rafineriach, oraz w gospodarstwie domowym. Rozpuszczając się łatwo w tłuszczach, uszkadzają nabłonek rogówki i spojówki. Zwykle nie przenikają głębiej. Pary niektórych z nich, np. alkoholu butylowego lub octanu metylowego, wywołują ostry obrzęk rogówki charakteryzujący się obecnością przezroczystych pęcherzyków, głównie w środkowej warstwie nabłonka rogówki. Występuje ponadto bolesne zadrażnienie i łzawienie, a czasami całkowite złuszczenie nabłonka rogówki. Uszkodzenia warstwy właściwej, jeśli wystąpią, są zazwyczaj powierzchowne i trwają krótko. Całkowite wygojenie bez pozostawienia jakichkolwiek śladów trwa krócej niż tydzień. Niektóre rozpuszczalniki mają dodatkowe właściwości ścinania białek, inaktywowania enzymów, osadzania się w tkankach. Do najczęściej używanych rozpuszczalników należą alkohole, estry i etery.

Inny sposób, podany przez Karpego, polega na porównaniu opisowym stosunku fali a do fali b. Po uwzględnieniu uzupełnień Henkesa wyróżnia się tu sześć typów krzywych erg:

Charakteryzuje się ona nagłym wystąpieniem, jakkolwiek w wywiadzie można stwierdzić występowanie objawów pro- dromalnych w postaci bólu i zamglenia ostrości wzroku. Stwierdzamy przekrwienie żylne, poszerzenie źrenicy, spłycenie komory przedniej, zatarcie rysunku tęczówki, występowanie tzw. glaucomflecken Vogta – są to białe plamki zlewające się czasem w samej torebce soczewki lub tuż pod nią. Są one pewnym objawem ostrej jaskry. W długotrwającym ataku można stwierdzić wysięk komórkowy w komorze przedniej i skupienia komórek na blaszce granicznej tylnej. Są to osady przeważnie barwnikowe, różnią się zasadniczo od osadów sadłowatych. Obrzęk rogówki występuje wcześnie, przybiera ona wygląd przymglony. Po samoistnym obniżeniu c. ś. lub po leczeniu obserwujemy pofałdowanie blaszki granicznej tylnej. W parę tygodni po napadzie może wystąpić szary zanik tęczówki, czasem dotyczący tylko odcinka, a czasem rozległy. Ciśnienie w czasie napadu waha się od 40 do 100 mm Hg. Chory skarży się na ból głowy i oka, czasem ma nudności i wymioty, czasem można stwierdzić bradykardię i pocenie się. W rozpoznaniu różnicowym należy pamiętać o napadach jaskrowo-rzęskowych Posnera-Schlossmana, o jaskrze krwotocznej (w cukrzycy) i o wtórnej zapalnej. Przy bardzo ostrym początku napadu po kilku godzinach c. ś. może się samoistnie obniżyć, zanim pacjent dotrze do lekarza. Pozostaje jednak zadrażnienie gałki, poszerzenie źrenicy, sfałdowanie blaszki granicznej tylnej, osady i gonioskopowo stwierdzone zamknięcie kąta, widoczne jeśli rogówka jest dość przezierna.

Zespół Vogta-Koyanagi charakteryzuje się triadą objawów (objawy oczne, oponowo-mózgowe i skórne). W obrazie klinicznym przeważają objawy oczne (uveitis anterior) o przebiegu ciężkim i obustronnym.

W naszym materiale klinicznym obserwowaliśmy w 1964 r. przypadek canalicuiiłis penicillosa u 62-letniej pacjentki R. M., leczonej uprzednio bezskutecznie w ciągu 4 miesięcy w kilku poradniach kolejno, różnymi antybiotykami. Bezpośrednim badaniem wydzieliny z worka spojówkowego stwierdzono obecność grzybni i zarodników. Pó nacięciu kanalika wydobyła się z niego duża ilość żółtawych grudek, z których na pożywce Sabourauda w kilku płytkach Petriego wyhodowano obfitą czystą hodowlę pędzlaka. Kilkakrotnie powtórzony posiew z materiału, pobranego z wnętrza kanalika, dał identyczny wynik. Posiew bakteriologiczny był ujemny. Leczenie przeciw- grzybicze, trwające dwa miesiące (jodynowanie co 3-5 dni wnętrza kanalika, częste przemywanie worka spojówkowego 3% sol. ac. bolid oraz stosowanie 5% sol. kalli jodati i 10% sol. sullathiasoli do worka spojówkowego okazało się skuteczne.

Syntetyczne preparaty p r z e c i w z i m n i c z e (sppz) powodują zaburzenia akomodacji, keratopatie i retino- patie. Zaburzenia akomodacji mają charakter łagodny i przemijający. Stwierdza się je w przypadkach, w których dawka leku nie przekracza 300 mg pro die. Objawy oczne występują po 2 godzinach od zażycia leku i osiągają maksimum natężenia po upływie 4-6 godzin. Stopniowo wygasają i zjawiają się ponownie po zażyciu nowej dawki leku. W rogówce tworzą 'liię małe, białawe lub szarawe punkciki umieszczone powierzchownie, głównie w nabłonku rogówki i na poziomie blaszki granicznej tylnej. Keratopatie przebiegają zazwyczaj łagodnie i tylko wyjątkowo obniża się ostrość wzroku. Ciężkie retino- patie stanowią groźne powikłanie po leczeniu sppz. Najczęściej chorzy uskarżają się na osłabienie ostrości wzroku i trudności w czytaniu (wrażenie, że zanika połowa wyrazów). Zaburzenia te mają charakter postępujący, często towarzyszy im hemeralopia, która może wysunąć się na pierwszy plan. Rzadziej obserwuje się na początku trudności w widzeniu barwnym, fotopsję i fotofobię. Cechą wczesną i niemal stałą jest mroczek paracentralny i pericentralny. Może on stanowić jedyny objaw lub współistnieć ze zwężeniem obwodowego pola widzenia. Na dnie oka wykrywa się zmiany w plamce żółtej, w naczyniach, brodawce, nerwu wzrokowego i na obwodzie siatkówki. Do najwcześniejszych objawów należą zmiany w okolicy plamki (wygląd „granitowy” plamki) i zniknięcie odblasku z fovea. Plamka żółta jest poszerzona, a jej granice zatarte, może wystąpić zwyrodnienie torbielowate i dyskowa- te okolicy plamki żółtej. W przypadkach zaawansowanych kaliber naczyń siatkówki (tętnic i drobnych tętniczek) jest nieregularny, można obserwować obwodowe zmiany barwnikowe w siatkówce podobne do tych, jakie widuje się w barwnikowym zapaleniu siatkówki. Zaburzenia widzenia barwnego występują w późniejszych okresach. Retinopatie po stosowaniu sppz są obustronne i mają charakter zmian nieodwracalnych.

Występuje samoistnie, bez poprzedzającego ją lub związanego z nią schorzenia. Przypuszczalnie nie ma innej podstawy, jak predyspozycja dziedziczna. Jest ona najczęstszym typem jaskry. Istnieją inne typy jaskry z otwartym kątem, różniące się od jaskry pierwotnej ponieważ występują z anomaliami lub schorzeniami poprzedzającymi. Są to: jaskra w pseudo- eksfoliacji, jaskra barwnikowa, pourazowa lub zapalna, jaskra przy wrastaniu nabłonka do komory przedniej, polekowa – (kortykosterydy, alfachymotrypsynaj, w rubeosis iridis, z powodu ucisku z poza gaiki, w retinitis pigmenłosa, dystiolii Fuchsa i glaucoma phacolyticum. Może także występować w wytrzeszczu tyreotropowym.

Jest bardzo cennym lekiem w leczeniu jaskry z otwartym kątem. Preparaty: Eppy, Glaucon Lyophine, Glauposin. Używa się jej w stężeniach 1 lub 2%, 1 do 3 razy dziennie. Epinefrynę podaje się zwykle w połączeniu z mioty- kami, lecz w niektórych przypadkach działa ona skutecznie sama lub w połączeniu z inhibitorami anhydrazy węglanowej. Ponieważ nie zwęża źrenicy i nie wpływa na akomodację, używanie jej samej lub z inhibitorami anhydrazy węglanowej rozwiązuje problem leczenia przynajmniej przez pewien okres u młodych pacjentów z krótkowzrocznością i starszych ze zmętnieniami soczewek dodanie epinefryny do miotyków ' powoduje dalsze obniżenie się c. ś. Zmniejsza ona produkcję cieczy wodnistej i zwiększa łatwość odpływu.

Leczenie. Powinno być chirurgiczne prawie we wszystkich przypadkach. We wczesnych przypadkach, gdy nie ma zrostowego zamknięcia kąta, leczenie miotykami jest zadowalające. Kąt wtedy otwiera się łatwo, a C. ś. ulegą normalizacji. Jednak w większości przypadków leczonych zachowawczo wcześniej czy później powstają zrosty w kącie komory, c. ś. wzrasta. Podaje się wtedy silniej działające miotyki, a nawet inhibitory anhydrazy węglanowej. Z powodu zrostów nie udaje się jednak obniżyć c. ś. W jaskrze podostrej i przewlekłej powinno się unikać inhibitorów, anhydrazy węglanowej z wyjątkiem okresu przed i po operacji. Podawanie ich może dawać poczucie fałszywego bezpieczeństwa, przez obniżenie c. ś. przy jednoczesnym tworzeniu się trwałego, zrostowego zamknięcia kąta.

Wśród różnych postaci epidemicznego zapalenia spojówek i rogówki opisano postaci krwotoczne z masywnymi pod- biegnięciami krwawymi powiek, a nawet krwotokami oczodołowymi. W przebiegu choroby może wystąpić wiele powikłań, np. owrzodzenie rogówki, odczyny zapalne w postaci iritis lub iridocyclitis. Odczyny tęczówkowe wyjątkowo mogą doprowadzić do innych powikłań, np. segmentitis, zmian w komorze przedniej oka, zmian napięcia ocznego. U chorych na nagminne zapalenie spojówek i rogówki stwierdza się neutropenię i limfomonocytozę. Elektroforeza białek surowiczych wykazuje zwiększenie poziomu globulin gamma. Są to okoliczności przemawiające na rzecz rozpoznania, nie są one jednak ani charakterystyczne, ani patognomoniczne. Rokowanie jest pomyślne. W badaniach doświadczalnych na królikach stwierdzono wtręty wewnątrzjądrowe w komórkach rogówkowych. W obecnym stanie wiedzy wydaje się, że choroba nie jest wywołana przez jeden czynnik patogenetyczny. W grę może wchodzić wiele typów wirusów. Wydaje się, że najczęściej czynnikiem wywołującym keratoconiunctivitis epidemica jest adenowirus 8, stwierdzony w czasie epidemii w latach 1951-1958 w USA, Japonii i Włoszech. Nagminne zapalenie rogówki i spojówek przedstawia duże znaczenie z punktu widzenia społecznego.

Carpenter napromieniając oczy królików nowozelandzkich falą ciągłą przy częstotliwości 2450 MHz i długości fali 12,3 cm, przy zmiennym okresie czasu i przy gęstości mocy uszeregowanej od 0,12 wat/cm2 do 0,4 wat/cm2, ułożył tabelę zależności powstawania zaćmy od gęstości mocy i długości napromieniowania.

Z nomogramu odczytać możemy także wartość K badanego oka. Inną metodą uzyskania tej wartości jest proponowana przez Friedenwalda „tonometria różnicowa” tj. badanie ciśnienia śródgałkowego (c. ś.) z ciężarkiem 5,5 g i 10 g lub z 7,5 i 15 g i odczytywanie wartości K z opracowanych tabel. Z tabel tych odczytać możemy także rzeczywistą wartość c. ś. przy danej sztywności.

Torebka soczewki posiada nabłonek, który podobnie jak nabłonek skóry, rogówki może być siedzibą objawów alergicznych. Nabłonek torebki soczew’ki i naskórek pochodzą z tego samego listka zarodkowego.

Najczęściej objawia się drobnymi, powierzchownymi naciekami. Mogą również wystąpić nacieki głębokie, przypominające miąższowe zapalenie rogówki. Atopic keratitis towarzyszy zwykle alergicznemu zapaleniu spojówek, a nawet zapaleniu skóry.